ऊर्जाको स्मार्ट व्यवस्थापन र यसका आयामहरू

काठमाडौँ । ऊर्जा खबरले हरेक शुक्रबार प्रकाशन गर्दै आएको ज्ञानवर्द्धक स्तम्भ ‘ऊर्जा ज्ञान’ अन्तर्गत  यो साता हामीले स्मार्ट ऊर्जा व्यवस्थापनका विषयमा जानकारी दिने प्रयास गरेका छौँ । अघिल्लो साता ‘मनसुन र मनसुनी बहाबले विद्युत् उत्पादनमा पार्ने प्रभाव’का विषयमा जानकारी प्रस्तुत गरेका थियौँ । 

(१) ऊर्जाको स्मार्ट व्यवस्थापन भनेको के हो ?

उत्तरः ऊर्जाको स्मार्ट व्यवस्थापन भनेको वास्तविक–समयको डाटा, स्वचालन तथा कृत्रिम बुद्धिमत्ताको प्रयोग गरेर ऊर्जा उत्पादनदेखि उपभोगसम्मको निगरानी र नियन्त्रण गर्ने आधुनिक प्रविधि हो । यसको मुख्य उद्देश्य ऊर्जा फोहर घटाउने, लागत कम गर्ने र ऊर्जा आपूर्तिलाई भरपर्दो बनाउने हो ।

(२) ऊर्जाको स्मार्ट व्यवस्थापनका मुख्य तत्त्वहरूः

१. स्मार्ट मिटरः

• ऊर्जा खपतको तत्काल मापन प्रदान गर्छन् ।
• उपभोक्ता र विद्युत् प्राधिकरणबीच दुईतर्फी सञ्चार सम्भव बनाउँछन् ।
• समयअनुसारको मूल्य निर्धारण समर्थन गर्छन् ।

२. आइओटी सेन्सर र उपकरणहरू

• तापक्रम, बत्ती, उपकरण तथा विभिन्न प्रणालीहरूको निरन्तर निगरानी गर्छन् ।
• ऊर्जा अक्षमता पहिचान गरी स्वचालित रूपमा ऊर्जा बचत उपाय लागू गर्छन् ।

३. ऊर्जा व्यवस्थापन प्रणाली

• ऊर्जा खपत विश्लेषण गर्ने सफ्टवेयर ।
• ड्यासबोर्ड, चेतावनी र रिपोर्ट प्रदान गर्छ ।
• उद्योग, भवन तथा विद्युतीय सञ्जालमा ऊर्जा प्रयोगलाई अनुकूल बनाउँछ ।

४. स्वचालन तथा नियन्त्रण प्रविधि

• बत्ती, हिटिङ, कुलिङ तथा मेसिनहरूलाई स्वचालित रूपमा समायोजन गर्छ ।
• प्रयोगमा नभएका प्रणालीहरू बन्द गर्छ ।
• सस्तो समयमा लोड सारेर माग व्यवस्थापन सम्भव बनाउँछ ।

५. नवीकरणीय ऊर्जासँग एकीकृत प्रणाली

• सौर्य, हावा र ब्याट्री स्टोरेज प्रणालीलाई समायोजन गर्छ ।
• नवीकरणीय स्रोतको परिवर्तनशीलता व्यवस्थापन गर्न डाटा प्रयोग गर्छ ।
• नेट–मिटरिङ र स्मार्ट चार्जिङसँग एकीकृत हुन्छ ।

(३) स्मार्ट ऊर्जा व्यवस्थापनका फाइदा

१. लागत घटाउनेः

• उपभोक्ताले ऊर्जा प्रयोगलाई सस्तो समयतिर सार्न सक्छन् ।
• उद्योगमा सञ्चालन लागत कम हुन्छ ।
• बिजुली बिल घट्छ ।

२. ऊर्जा दक्षता वृद्धि

• वास्तविक–समय निगरानीबाट चुहावट पहिचान हुन्छ ।
• उपकरण अधिकतम दक्षतामा सञ्चालन हुन्छ ।
• नवीकरणीय ऊर्जाको प्रभावकारी उपयोग सम्भव हुन्छ ।

३. ग्रिड स्थिरता सुधार

• आपूर्ति र मागको उत्कृष्ट व्यवस्थापन हुन्छ ।
• ट्रिपिङ, अवरोध तथा ब्ल्याकआउटको सम्भावना घट्छ ।
• लोड पूर्वानुमान क्षमता बढ्छ ।

४. वातावरणीय दिगोपन

• कार्बन उत्सर्जन घट्छ ।
• हरित ऊर्जा प्रयोगलाई बढावा मिल्छ ।

(४) स्मार्ट ऊर्जा व्यवस्थापनका प्रयोगका क्षेत्रहरूः

१‍. घर

• स्मार्ट थर्मोस्टेट तथा स्वचालित हिटिङ/कुलिङ प्रणाली ।
• स्वचालित बत्ती नियन्त्रण ।
• घरमै सौर्य प्रणाली तथा ब्याट्री स्टोरेज ।

२. उद्योग

• ऊर्जा–दक्ष उत्पादन प्रक्रिया ।
• स्वचालित लोड सिफ्टिङ ।
• पूर्वानुमान–आधारित मर्मत ।

३. व्यापारिक भवन

• बिल्डिङ म्यानेजमेन्ट सिस्टम ।
• ताप, भेन्टिलेसन र वातानुकूलित अनुकूलन ।
• उपस्थित व्यक्तिहरूको सङ्ख्यामा आधारित नियन्त्रण प्रणाली राष्ट्रिय ऊर्जा प्रणाली ।
• स्मार्ट ग्रिड ।
• उन्नत ग्रिड नियन्त्रण ।
• वास्तविक–समय सन्तुलन तथा व्यापार ।

(५) नेपालमा स्मार्ट ऊर्जा व्यवस्थापनको विकास

नेपालले बिस्तारै स्मार्ट ऊर्जा प्रविधिलाई अपनाउँदै आइरहेको छ । यस अन्तर्गत निम्न कार्य भइरहेको देखिन्छ :

• स्मार्ट मिटर वितरण तीव्र बनाउँदै लगिएको 
• रूफटप सौर्य प्रणाली तथा नेट–मिटरिङ विस्तार
• उद्योगमा इनर्जी म्यानेजमेन्ट सिस्टमको प्रयोग
• ऊर्जा अडिट तथा दक्षता सुधार कार्यक्रम
• स्मार्ट ग्रिड रोडम्याप तयारी

(६) यसबारे नेपालले प्राप्त गर्न सक्ने प्रमुख फाइदाहरू

• उपलब्ध(सरपलस) ऊर्जाको अधिकतम उपयोग
• प्रणालीमा हुने प्राविधिक तथा अप्राविधिक घाटा घट्ने
• उन्नत विद्युत् गुणस्तर
• उपभोक्ता अनुभव तथा सेवाको सुधार