जलविद्युतमा माफियागिरी, १७ कम्पनीले आजसम्म न लाभांश दिए न बोनस सेयर

काठमाडौं । नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) लिमिटेडमा अहिलेसम्म ४० जलविद्युत् कम्पनी सूचीकृत छन् । ती मध्ये आधाभन्दा बढीले जलविद्युत् आयोजना निर्माण गरी डेढ दशकदेखि सञ्चालन गरिरहेका छन् ।

आयोजनाबाट उत्पादित विद्युत् बेचेर आम्दानी भइरहे वा तिनले निरन्तर कमाइरहे पनि तिनले आजसम्म साधारण लगानीकर्ता अहिलेसम्म १ रुपैयाँ पनि लाभांश नदिएको पाइएको छ । तिनले अहिलेसम्म कम्पनीको न १ प्रतिशत बोनस सेयर नै दिएका छन् ।

डेढ–दुई दशक अगाडि जलविद्युत् आयोजनाको लागत त्यति महँगो थिएन । निर्माण सामग्री, अन्तर्राष्ट्रिय बजारबाट भित्र्याइने टर्बाइन, जेनेरेटरलगायत फलामजन्य उपकरण, सिमेन्टको मूल्य आकासिएको थिएन । आज प्रतिबोरा करिब हजार रुपैयाँ पर्ने सिमेन्ट त्यतिबेला ३–४ सय रुपैयाँमा पाइन्थ्यो ।

लागत महँगो नहुँदा, निर्माण सामग्रीको बजार भाउ सस्तो हुँदा पनि किन आयोजना निर्माणकर्ता कम्पनीले प्रतिफल कमाउन सकेनन् ? किन सामान्य नागरिक यसबाट लाभान्वित हुन सकेनन ? आजसम्म यी प्रश्नको जवाफ कमै खोज्ने प्रयास गरिएको छ ।

निर्माण सम्पन्न भई विद्युत् उत्पादन गरेको भर्खर २–३ वर्ष भएका कम्पनीले लाभांश र बोनस सेयर दिन नसक्नु स्वभाविक नै हो । कतिपय निर्माणमा रहेका कम्पनीले पनि मुनाफा दिन नसक्नुलाई अन्यथा मान्न नसकिएला । तर, वर्षौंदेखि विद्युत् उत्पादन गरिरहेका, आम्दानी गरिरहेका कम्पनीमा किन समस्या ? यी प्रश्नको जवाफ अब खोज्नुपर्ने बेला आएको छ ।

एकातिर, आयोजना सञ्चालन गरिरहेका कम्पनीले लगानीकर्तालाई कुनै प्रतिफल दिइरहेका छैनन् । तिनका मुख्य लगानीकर्ता (मालिक लगानीकर्ता) ले कुनै न कुनै उपायबाट आफ्नो रकम उठाइसकेका छन् । यस्ता कम्पनीको वित्तीय विवरण पनि आकर्षक देखिँदैन । विडम्बना, यस्तै कम्पनीको अहिले पुँजी बजारमा सेयरको मूल्य आकासिएको छ ।

नेप्सेको नियमअनुसार बैंक वित्तीय संस्था जस्तै जलविद्युत् कम्पनीले पनि हरेक ३–३ महिनामा वित्तीय विवरण सार्वजनिक गर्नुपर्छ । तर, यसमा पनि धेरै जलविद्युत् कम्पनीहरू चुकेको देखिन्छ ।

मंगलबार सेयर लगानीकर्ता केशव कोइरालाले ३ कम्पनीले वित्तीय विवरण सार्वजनिक नगरी बजारमा भ्रम सिर्जना गर्न खोजेको भन्दै नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) मा उजुरी दिए । खानी खोला, जोशी हाइड्रो पावर र हिमाल दोलखा हाइड्रो पावर कम्पनीको सेयर कारोबार रोक्न पनि उनले निवेदन गरेका छन् । जलविद्युत् कम्पनी वा त्यसका मुलीहरूले धेरै पहिलादेखि बदमासी गर्दै आएका थिए र छन् भन्ने यो घटनाले पनि पुष्टि गर्छ ।

नेप्सेमा सूचीकृत कम्पनीहरूले लगानीकर्तालाई वार्षिकरूपमा प्रदान गरेको लाभांश तथा बोनस सेयरको विवरण सेबोनमा बुझाएको देखिन्छ । सेबोनबाट प्राप्त विवरणअनुसार नेप्सेमा सूचीकृत ४० कम्पनी मध्ये अहिलेसम्म २६ वटाले लाभांश र बोनस सेयर केही पनि दिएका छ्रैनन् । यस्तै, १२ वटाले लाभांश र बोनस सेयर दुवै दिएका छन् । र, एउटाले बोनस सेयरमात्र र एउटाले नगद लाभांशमात्र दिएको देखिन्छ ।

लाभांश तथा बोनस सेयर नदिने २६ कम्पनीमध्ये ९ वटाले आयोजना निर्माण गरिरहेका छन् । यिनले आम्दानी नगरी दिने कुरा रहेन । बाँकी १७ कम्पनीले अहिलेसम्म १ रुपैयाँ लाभांश र १ प्रतिशत पनि बोनस सेयर नदिएको सेबोनबाट प्राप्त विवरणमा उल्लेख छ ।

प्रतिफल नदिने कम्पनीहरू

माउन्ट हाइड्रोले २०७६ साउन, आँखु खोलाले २०७० भदौ, दिव्यश्वरीले २०७४ असोज, घलेम्दीले २०७६ फागुन, हिमाल दोलखाले २०६४ माघमा माईले र २०७४ चैतदेखि माइ क्यासकेड सञ्चालन गरिरहेका छन् । यस्तै, जोशी हाइड्रोले २०७१ माघ, खानी खोलाले २०७३ मंसिर, नेशनल हाइड्रोले २०५९ असोज, पाँचथर पावरले २०७४ बैशाख, रैराङले २०७६ असोज, रुरुले २०७१ चैत, युनियन हाइड्रोले २०७४ माघ, युनाइटेड इदी मर्दीले २०७६ असोज र कालीका पावरले २०७३ कात्तिकदेखि आयोजना सञ्चालन गरिरहेका छन् ।

शिवश्री र माउन्टेन इनर्जीले क्रमशः २०७७ चैत ८ र गत बैंशाख ३१ गतेमात्र आयोजनाको विद्युत् ग्रिडमा जोडेका छन् । यसमध्ये माउन्टेन इनर्जी निकै सस्तो लागतमा निर्माण भएको हुँदा यसले आगामी आर्थिक वर्षदेखि नै लगानीकर्तालाई प्रतिफल दिन सकिने बताउँदै आएको छ ।

प्रतिफल दिने कम्पनीहरू

स्राेत : सेबाेन

बाेनस सेयर र नगद लाभांश दिने कम्पनीहरूले पछिल्लाे करिब ७-८ वर्षभित्र आयाेजना निर्माण गरी सञ्चालन गरिरहेका छन् । जसले बैंककाे ऋण पनि निरन्तर तिरिरहेकाे देखिन्छ । ती कम्पनीहरूमा सुशासन, पारदर्शिता र व्यवस्थापन प्रभावकारी रहेकाे पनि देखिएकाे छ ।

आयाेजना निर्माण गरिरहेका कम्पनीहरू

प्रतिफल दिने १४, प्रतिफल नदिने १७ कम्पनीहरू बाहेकका ९ कम्पनीले आयोजना निर्माण गरिरहेका छन् । ५० प्रतिशत आयोजना निर्माण गरेका वा निर्माणको अन्तिम चरणमा पुर्याएका कम्पनीले सेयर जारी गर्नासाथ प्रतिफल दिने कुरा हुँदैन । आयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन भएपछि त्यो बेचेर बैंकको ऋण तिर्दै प्रतिफल दिने आधार बन्दै जान्छ ।

याे पनि पढ्नुहाेस्

जलविद्युत् कम्पनीले बदमासी गरेपछि लगानीकर्ता धितोपत्रमा, ३ कम्पनीको कारोबार रोक्न उजुरी

जलविद्युत् सेयरमा माफियागिरी, लगानीकर्ता होशियार !